Opis miejsca

KL Auschwitz-Birkenau

 
Obóz Auschwitz stał się dla świata symbolem terroru, ludobójstwa i Szoa. Utworzony został przez Niemców w połowie 1940 r. na przedmieściach Oświęcimia, włączonego przez nazistów do Trzeciej Rzeszy. 

Bezpośrednim powodem utworzenia obozu była powiększająca się liczba aresztowanych masowo Polaków i przepełnienie istniejących więzień. Pierwszy transport Polaków dotarł do KL Auschwitz 14 czerwca 1940 r. z więzienia w Tarnowie. Początkowo miał to być kolejny z obozów koncentracyjnych, tworzonych przez nazistów już od początku lat trzydziestych. Funkcję tę Auschwitz spełniał przez cały okres swego istnienia, także gdy – od 1942 r. – stał się równocześnie jednym z ośrodków „Endlösung der Judenfrage” (ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej) – nazistowskiego planu wymordowania Żydów zamieszkujących okupowane przez III Rzeszę tereny.

Od wyzwolenia do powstania Muzeum

Od 17 do 21 stycznia 1945 r. była prowadzona przez władze KL Auschwitz ewakuacja w głąb Rzeszy około 58 tysięcy więźniów. Jednocześnie esesmani palili dokumenty obozowe, a 20 stycznia wysadzili w powietrze krematoria i komory gazowe II i III w Birkenau. Już po zakończeniu ewakuacji, 23 stycznia podpalili magazyny ze zrabowanym Żydom mieniem, tzw. Kanadę II, a trzy dni później wysadzili w powietrze komorę gazową i krematorium V. Gdy 27 stycznia żołnierze Armii Czerwonej weszli na tereny obozu znajdowało się tam około 7 tysięcy więźniów, głównie chorych i wycieńczonych fizycznie.

Początki Funkcjonowania Muzeum

W kwietniu 1946 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki (MKiS) skierowało do Oświęcimia grupę byłych więźniów z Tadeuszem Wąsowiczem na czele w celu ochrony terenów dawnego obozu Auschwitz i utworzenia tam Muzeum.

Na początku 1947 r. Ludwik Rajewski, naczelnik Wydziału Muzeów i Pomników w MKiS, przedstawił jego projekt organizacyjny. Według niego Muzeum miało stanowić „dokument historyczny”. Planowano, że będzie ono prezentować zagładę narodów podbitych przez Niemców, eksponować masowy charakter zbrodni niemieckich, unikając przy tym „makabry”, a stosując jedynie odpowiednie rozwiązania plastyczne. Podkreślano, że specjalnego potraktowania wymaga zagadnienie zagłady narodu żydowskiego, a w porozumieniu z Centralną Komisją Żydów w Polsce niezbędne będzie ustalenie liczby ofiar-Żydów, obywateli poszczególnych państw.

Ekspozycja miała obejmować trzy części: ogólną – pokazującą los więźniów w obozie, międzynarodową – poświęconą wojennej sytuacji narodów, których przedstawiciele byli deportowani do Auschwitz oraz część ilustrującą historię innych niemieckich obozów koncentracyjnych. Wystawy projektowane w 12 blokach byłego obozu macierzystego (wymienione tu w planowanej kolejności zwiedzania) prezentować miały historię stosunków polsko-niemieckich (blok 15), strukturę i charakter SS, genezę obozów koncentracyjnych, kategorie więźniów, stosunek SS-manów do więźniów (blok 16), życie, pracę oraz śmierć w obozie i na zewnątrz obozu (bloki 17 i 18), następnie Zagładę Żydów – oficjalna ówczesna nazwa wystawy „Zagłada milionów”, gdyż uwzględniono również eksterminację przedstawicieli innych narodowości (blok 4), rzeczy pozostałe po żydowskich ofiarach Zagłady (bloki 5 i 6), historię obozu i ruch oporu w obozie (blok 7), stan bloku w 1940 r. (blok 8) i w 1944 (blok 9), eksperymenty na więźniarkach i życie kobiet w obozie (blok 10), wnętrza „Bloku Śmierci” (blok 11). Ten ostatni blok wraz z przyległym do niego dziedzińcem miał tworzyć mauzoleum. Pozostałe bloki zamierzano oddać pod opiekę narodów, których przedstawiciele zginęli w Auschwitz, a także zaprezentować w nich historię innych hitlerowskich obozów.

Muzeum zostało oficjalnie otwarte 14 czerwca 1947 r. Do tego czasu sfinalizowano tylko część prac organizacyjnych, a dla zwiedzających przygotowano jedynie fragment planowanej ekspozycji.

Mapa